Met CoronaCheck als toegangspas zet de overheid tijdens de pandemie opnieuw een app met een grote belofte in. Dit keer zou het mogelijk zijn om in het uitgaansleven veilig de 1,5 meter afstand los te laten. Een jaar geleden was het CoronaMelder die in Nederland een belangrijke rol zou spelen om uit de lockdown te komen. Het enorme vertrouwen in de apps bleek misplaatst.

CoronaMelder

Dat het coronavirus in de horeca en bij feestjes een avondje uit mee kon pakken, is volgens het RIVM de voornaamste reden van de huidige besmettingsgolf. Terwijl het na controle via CoronaCheck achter de deuren juist veilig had moeten zijn.

Ook die andere corona-app kon zijn oorspronkelijke belofte niet waarmaken. Voor de eerste lockdown kwam CoronaMelder te laat, want de app kwam pas in oktober. Sterker nog: als het land op slot zit, biedt een opsporingsapp als CoronaMelder juist de minste potentie.

Het is niet zo dat de apps niet deugen. Zo leverde CoronaMelder tijdens de tweede lockdown wel degelijk een kleine bijdrage aan het voorkomen van besmettingen en ziekenhuisopnames.

En in CoronaCheck sjoemelen met QR-codes kan niet zomaar. Als de portier controleert of een geldige code hoort bij de persoon die naar binnen wil, is het lastig om met andermans coronabewijs een avondje uit te gaan.

'Vinkje leidt tot schijnveiligheid'

Toch ging het fout. Dat komt vooral doordat de apps werden gepresenteerd als een simpele oplossing voor een ingewikkeld probleem.

"Een vinkje suggereert 'Gefeliciteerd, alles is veilig'", zegt Frenk van Harreveld. Hij is hoogleraar op het gebied van hoe mensen risico's en onzekerheid ervaren en daarmee omgaan. "Dat slaat nergens op. In feite geeft het alleen aan dat het minder onveilig is."

"Als je je laat testen en aan de deur een vinkje krijgt, is het niet vreemd dat je denkt dat het goed zit. Je kunt niet van mensen verlangen dat ze ook nog rekening houden met allerlei scenario's waarbij zij na een negatieve test mogelijk alsnog besmet naar binnen gaan."

Het versimpelen van de complexe werkelijkheid tot iets zwart-wits als een vinkje of niet, leidt tot schijnveiligheid, zegt Mirko Schaefer, die aan de Universiteit Utrecht onderzoek doet naar de sociaal-politieke impact van technologie. "Dat hebben we nu wel gezien", zegt hij. "De werkelijkheid bleek toch anders dan verwacht."

Dat beseft het kabinet na twee feestweekenden ook. Daarom krijgen mensen na volledige vaccinatie niet langer direct, maar pas na twee weken een toegangsbewijs in CoronaCheck. Ook is een negatieve testuitslag voortaan maar 24 uur geldig in plaats van 40 uur.

Voor plekken waar met CoronaCheck de 1,5 meter losgelaten had kunnen worden, is het mosterd na de maaltijd. Zo zijn clubs en discotheken op last van het kabinet sowieso weer tot en met 13 augustus dicht.

'Schuld kan worden afgeschoven op de app'

Schaefer heeft kritiek op hoeveel waarde er wordt toegekend aan een app. CoronaCheck kreeg veel kritiek omdat er makkelijk mee gesjoemeld zou kunnen worden. "Maar dat Testen voor Toegang niet liep zoals verwacht, ligt veel meer aan het beleid dan aan de app", zegt Schaefer.

De onderzoeker zag het bij CoronaMelder andersom gebeuren: de app kreeg te veel vertrouwen. "De aankondiging ging gepaard met een hoge mate van techno-solutionism", zegt hij. Met die term doelt hij op de belofte dat technologie een simpele oplossing voor een moeilijk probleem biedt.

Dat zorgt er volgens Schaefer voor dat de politieke verantwoordelijkheid - of de verantwoordelijkheid over gezondheid en veiligheid - kan worden afgeschoven op een app.

"CoronaMelder werd gepresenteerd als een slimme uitweg uit een slimme lockdown. Maar er was destijds nog helemaal geen bewijs dat het zou werken. Gelukkig zien we die retoriek nu minder."